Ai là Phật tử?

Đức Phật dạy trong Kinh Trung Bộ rằng: “Ai nguyện nương tựa Phật Pháp Tăng người ấy là người Phật tử”, chữ “Nguyện” trong Đạo Phật mang tính tự giác, là một thái độ nhận ra chân lý và ước muốn thực hiện chân lý trong đời sống của mình. Điều này, tương tự như định hướng cho mình một lý tưởng sống và được thể hiện qua một hình thức nghi lễ như lễ phát nguyện thọ giới, phát nguyện quy y Tam Bảo…

Mặt khác, “Nguyện” là tâm nguyện, là ước vọng nội tâm của một cá nhân, mang tính cách tự nguyện mà không cần một hình thức nghi lễ nào. Một người Phật tử có thể xin thọ Tam quy để trở thành người Phật tử và họ cũng có thể tự mình trở thành người Phật tử khi tự đặt mình vào trong giới pháp mà Phật đã dạy, tức là họ chọn cho mình một lối sống theo đường lối Phật giáo (qua Bát chánh đạo).

Phần lớn các nhà trí thức xã hội trở thành người Phật tử bằng cách tự mình phát nguyện, chính họ đã đóng góp rất nhiều vào công cuộc hoằng pháp độ sinh, đôi khi hiệu quả nhiều hơn những người Phật tử thực thụ.

Phật tử cần phải quy y Tam bảo để trở thành một người Phật tử thực thụ, tuy nhiên có người không nhất thiết phải có tham dự lễ quy y Tam bảo, Phật tử cũng không nhất thiết phải có pháp danh, họ cũng vẫn là Phật tử. Vì vậy, vấn đề thống kê số lượng Phật tử luôn thiếu chính xác. Theo tôi, Phật tử bao gồm nhiều thành phần:

• Một là, những Phật tử thuần thành thường xuyên đi chùa có quy y Tam bảo, có pháp danh, có tham dự sinh hoạt Phật sự, có tu có học giáo lý. Dĩ nhiên hạng này có danh sách lưu trữ tại chùa.
• Hai là, Phật tử có quy y Tam bảo có pháp danh, nhưng ít đi chùa và không gắn bó với các sinh hoạt của chùa, họ đi chùa theo cảm hứng tùy duyên. Hạng này có thể có danh sách lưu trữ hoặc bị thất lạc tên tuổi.
• Ba là, Phật tử chưa quy y Tam bảo, chưa có pháp danh nhưng vẫn thực hiện các nghĩa vụ của một người Phật tử khi cần thiết như đóng góp xây dựng chùa, tham dự những ngày lễ lớn.
• Bốn là, Phật tử là người có thiện cảm và thực hành đạo lý của Phật nhưng không có mối quan hệ sinh hoạt với chùa chiền. Thành phần nầy hoàn toàn không có tên tuổi gì hết ở trong sổ bộ của chùa.
• Năm là, Phật tử là những người theo truyền thống thờ cúng ông bà tổ tiên, thường gọi là Đạo Lương(?) Thành phần này sống và sinh hoạt trên nền tảng truyền thống văn hóa dân tộc, trong đó văn hóa Phật giáo là chủ đạo nên đời sống của họ rất thân thiện và gần gủi với chùa chiền như là một người Phật tử, nhất là vùng nông thôn.

Đông đảo người chiêm bái Phật ngọc tại chùa Phổ Quang không hẳn ai cũng là Phật tử

Giáo phẩm Trụ trì chùa chiền cũng như chư tôn đức Giáo phẩm lãnh đạo Giáo hội các cấp luôn mong muốn quản lý được số lượng tín đồ của mình, xa hơn nữa, muốn tổ chức tập hợp quần chúng Phật tử để tạo nên sức mạnh cho Giáo hội, luôn gặp nhiều khó khăn, khách quan lẫn chủ quan. Bởi lẽ, tính đa dạng thành phần Phật tử, tính tự giác trong hệ thống triết lý, không lệ thuộc giáo quyền và giáo điều như các tôn giáo khác.Giáo hội cũng không bắt buộc tín đồ phải kê khai tôn giáo của mình cho các cơ quan chức năng. Đó là ưu điểm và cũng là khuyết điểm của Đạo Phật. Chúng ta có thể bù đắp khuyết điểm bằng cách tăng cường khả năng tổ chức và quản lý ở cấp cơ sở là chùa chiền.

Thời gian gần đây, Giáo hội đã thông qua Ban hướng dẫn Phật tử Trung ương, thông báo thực hiện chương trình thống kê số lượng Phật tử chính thức trong nước dựa trên cơ sở người Phật tử đã quy y Tam Bảo. (Thông tư số 123/TB/HĐTS/BHDPT ngày 20 tháng 03 năm 2009). Mục đích là, để có cơ sở nghiên cứu nhận xét đánh giá tình hình sinh hoạt tín ngưỡng, biết rõ số lượng tín đồ trong hiện tại, dự báo phát triển trong tương lai, và đề ra các chủ trương thích hợp trong việc hướng dẫn Phật tử tu học. Cung cấp số liệu cho các ban viện có nhu cầu nghiên cứu. Đồng thời thông báo cũng yêu cầu thống kê để lấy số liệu tương đối những Phật tử chưa quy y Tam bảo. Đây là công việc cần thiết cho việc xây dựng chiến lược hoằng pháp trong thời hiện đại của Giáo Hội. Trong phần thực hiện có khuyết khích các Phật tử mạnh dạn kê khai rõ tôn giáo của mình khi nhà nước tiến hành tổng điều tra dân số sắp tới.  (từ ngày 01 – 20/4/2009).

Trước đây, mỗi khi điều tra dân số, một số lượng lớn Phật tử không kê khai phần tôn giáo là Phật giáo, hoặc không kê khai vào phiếu lý lịch là theo Đạo Phật. Họ cho rằng không cần thiết kê khai, Phật ở trong tâm cần gì phải nói ra ngoài, mình tu thì mình biết đâu cần ai biết làm gì. Đạo lý của Phật vốn coi trọng sự vô danh, vô tướng, vô chấp, nên việc kê khai danh tánh là vô nghĩa, không ích gì. Mặt khác, họ chưa thấy được tầm quan trọng của vấn đề hình thức, tướng trạng và số liệu có tác dụng như thế nào đối với đời sống của con người và xã hội. Khi nghe ở Afghanistan, phe Taliban dùng đại bác bắn phá các pho tượng Phật, được coi là di sản văn hóa của nhân loại, có nhiều Phật tử phát biểu rằng: Cuộc đời là vô thường, có gì tồn tại mãi đâu, kể cả tượng Phật được khắc vào núi đá! Hơn nửa, mọi sự đều có nhân duyên, cái duyên hết rồi thì thôi có gì đâu mà lo!

Với nhận thức như vậy, đối với quy luật vận động phát triển, thì đạo Phật sẽ chết dần chết mòn theo thời gian. Danh tướng là vô thường nên ta mới có thể chuyển hóa cái danh tướng đau khổ thành cái danh tướng hạnh phúc. Hạnh phúc hay đau khổ của con người nó liên quan đến môi trường sống, nhất là mội trường văn hóa, môi trường ấy chính là danh và tướng của chân- thiện- mỹ. Khi đạo Phật còn đóng góp được những giá trị văn hóa, văn minh, giáo dục đạo đức xây dựng đời sống hạnh phúc cho nhân loại thì Đạo Phật mới tồn tại có ý nghĩa và phát triển sâu rộng được.Vô chấp đưa đến vô nghĩa thì chính mình tiêu diệt đạo Phật.

Trở lại vấn đề kê khai tín đồ, trách nhiệm của người Phật tử là hoàn thiện tự thân nhờ nương vào Pháp Phật, đồng thời quảng bá giá trị đạo lý hiền thiện ấy cho tha nhân mà ta quen gọi là tự độ và độ tha. Muốn độ tha phải thể hiện cho được giá trị của Phật ở nơi mình. Người Phật tử không tự hào về Đạo của mình, không hân hoan giới thiệu Đạo mình cho tha nhân, không tự hào về bậc Thầy mà mình tôn thờ, thì ngay trong bản thân của mình cần phải xét lại chất liệu Phật tử có hay không, nhiều hay ít?! Tôi chợt nhớ, có một câu chuyện được đăng trong một tờ báo nào đó. Có một vị giám đốc của một công ty lớn, làm ăn phát đạt, rất có uy tín. Xuất thân của vị giám đốc là con của một gia đình nông dân nghèo khổ. Cha mẹ phải cày sâu cuốc bẩm, lao động ngày đêm mới có đủ tiền cho đứa con yêu của mình học lên đại học, nên danh nên phận. Một hôm mẹ của vị giám đốc lên thành phố, trước là thăm con, sau là xem con của mình bây giờ sinh sống ra sao. Vị giám đốc gặp mẹ bất ngờ nên rất lúng túng, vì người mẹ thôn quê quá tiều tụy, không đẹp, không sang như người dân Thành phố. Ông ta giới thiệu cho mọi người rằng, đây là người giúp việc cho cha mẹ ở dưới quê lên thăm! Bà mẹ bàng hoàng đau đớn, nhưng sau đó hiểu ra! Một đứa con bất hiếu. Chuyện lâu rồi không nhớ hết, khiến tôi liên tưởng và cảm thấy đau lòng nghe có người Phật tử khi kê khai lý lịch thì giấu đi tôn giáo của mình, như giấu một cái gì xấu xí, quê mùa, lạc hậu. Một mặc cảm vô lý và bạc nhược. Năm 2008, Liên Hiệp Quốc tổ chức Lễ Phật Đản tại Việt nam đã khẳng định giá trị văn hóa hòa bình của đạo Phật đối với nhân loại, nhà nước đã đăng cai tổ chức Đại lễ Phật đản cũng đã khẳng định giá trị to lớn của Đạo Phật trong dòng lịch sử xây dựng và phát triển dân tộc, bảo vệ và xây dựng đất nước. Chúng ta không có lý do gì để xấu hổ che dấu tôn giáo của mình. Ngược lại chúng ta cần có niềm tự hào và mạnh mẽ quảng bá tuyên dương đạo lý của Phật và tuyên dương Đức Phật, vị giáo chủ của mình, một bậc vĩ nhân của muôn đời và muôn loài.

Tóm lại, để đáp ứng nhu cầu phát triển đạo trong thế kỷ 21, trong bối cảnh xã hội hiện đại đa văn hóa, người con Phật cần nhận rõ vai trò của mình, khẳng định giá trị của tôn giáo mình bằng cách kê khai rõ ràng trong dịp điều tra dân số lần nầy. Trụ trì các chùa cần động viên đạo tràng của mình, giảng giải sâu rộng để mọi người Phật tử hiểu về ý nghĩa của sự thống kê tín đồ liên quan đến đường hướng phát triển và sự hưng thịnh của đạo pháp. Khẳng định mình là người Phật tử cũng là một công đức lớn.

Thích Viên Giác